Recorde

De tijd van Recorde

Recorde leefde in een tijd waarin de wetenschappelijke ontwikkeling zich verplaatste naar West-Europa. De handelssteden daar hadden rekenmeesters en wiskundigen nodig, eerst vooral op het gebied van het handelsrekenen en renteberekeningen, maar al snel op breder terrein. Bovendien ontstond er een bewustzijn voor de eigen taal en cultuur. Veel klassieke werken waren alleen in het Grieks en Latijn beschikbaar en werden nu vertaald in plaatselijke talen. Recorde was zo'n schrijver van leerteksten op het gebied van de wiskunde.

Henry VIII ("Blauwbaard") stierf op 28 januari 1547. Zijn tienjarige zoon Edward VI (bij zijn derde vrouw Jane Seymour) volgde hem op. De hertog van Somerset, Edward Seymour, werd regent met de titel "protector" en regeerde in feite het land namens de koning. In 1549 echter werd hij verdreven door John Dudley, de graaf van Warwick en werd sir William Herbert gouverneur van Edward VI. Recorde was in die tijd de controleur van de munt in Bristol waar het geld werd geslagen. Herbert had geld nodig voor zijn leger dat enkele opstanden (in Devon en Cornwall) tegen het regiem van Edward VI moest onderdrukken. Toen Recorde hem niet zonder rechtstreeks bevel van de koning geld wilde doorsluizen, raakten beide in conflict. Recorde werd ontslagen.

In 1551 werd Recorde benoemd tot algemeen opzichter van de zilvermijnen en gelden in Ierland, een belangrijke positie omdat met dat zilver een nieuw muntstelsel zou worden opgezet. Deze zilvermijnen leverden echter nooit genoeg op en leden verlies. Bovendien stierf de Anglicaanse Edward VI aan tuberculose. Er ontstond een opvolgingskwestie waarbij Rooms-Katholieke groeperingen een mogelijkheid zagen om hun kerk weer tot Engelse staatskerk te laten uitroepen. Dat lukte toen Mary I de macht greep en trouwde met Filips II van Spanje in 1554. Zij stelden weer een vervolging van 'ketters' in en meer dan 300 mensen werden verbrand vanwege vermeende ketterij. Zij verkreeg de bijnaam "Bloody Mary".
Sir William Herbert verklaarde zichzelf trouw aan de regering van Mary I. Als hertog van Pembroke werd hij raadsheer van koningin Mary en leidde hij Mary's leger bij het neerslaan van een opstand tegen haar voorgenomen trouwerij met Filips II. Het conflict tussen Herbert en Recorde zou toen opnieuw oplaaien...

 

 

 

Over Recorde

Robert Recorde is geboren in 1510 in Tenby, Wales. Zijn vader was Thomas Recorde en zijn moeder heette Rose Jones, de dochter van Thomas Jones uit Machynlleth in Montgomeryshire. Over Robert's vroege jeugd is niets bekend. Omstreeks 1525 ging hij naar de universiteit van Oxford. Hij studeerde af in 1531 (waarschijnlijk in de medicijnen) en werd datzelfde jaar gekozen tot Fellow van All Souls College in Oxford. Dit was een college dat in die tijd mensen opleidde in de theologie, de medicijnen en de rechten. Het is onzeker of Robert Recorde daar ook echt les gaf, maar waarschijnlijk is dat wel. In ieder geval ontwikkelde hij daar zijn latere interesse in geschiedenis en in de Angelsaksische taal. Ook begon hij er met het schrijven van boeken die veel suces hadden. Hij startte er zijn onderneming om een volledige wiskundecursus te ontwerpen voor de gewone Engelsman. In 1541 ontstond het eerste van die boeken, over praktisch rekenen. Later ging hij naar Cambridge om zijn medicijnenstudie voort te zetten. Na het behalen van zijn graad ging hij na 1545 naar Londen en werd arts.

Na de dood van Henry VIII (Blauwbaard) werd zijn tien jaar oude zoon Edward koning als Edward VI. Deze zoon van Jane Seymour werd bijgestaan door een regent, Edward Seymour, hertog van Somerset. Recorde werkte in die tijd in Londen als dokter en hij raakte via zijn beroep bekend in ambtelijke kringen. In 1549 werd hij benoemd tot controleur van de munt in Bristol. Seymour regeerde Engeland als 'protector' tot hij werd verdreven door de graaf van Warwick. Daarbij werd sir William Herbert gouverneur van de jonge koning Edward VI en hielp in zijn naam opstanden in Devon en Cornwall in 1549 te onderdrukken. Hij verzocht Recorde om gelden over te maken naar zijn leger, maar deze weigerde omdat de orders niet direct van de koning kwamen. Daarop beschuldigde Herbert Recorde van hoogverraad en ontsloeg hem als controleur van de Bristolse munt die vervolgens geen geld meer produceerde.

In 1551 werd Recorde weer in de gunst van de koning aangenomen en benoemd tot algemeen opzichter van de mijnen en gelden in Ierland. Hij kreeg daarbij automatisch de leiding over de mijnen in Wexford en de munt van Dublin. Die zilvermijnen waren voor de financiële strategie van Edward VI van groot belang omdat hij op zilveren munten wilde overgaan. Recorde introduceerde de zilveren "crown" van vijf shilling, een munt die als eerste in Engeland een datum had die werd geschreven in Arabische cijfers in plaats van Romeinse cijfers. De exploitatie van deze zilvermijnen van Wexford kreeg Recorde echter nooit sluitend, mede doordat de technologie in die tijd te gebrekkig was, maar ook door tegenwerking van sir William Herbert die in die tijd graaf van Pembroke was geworden. De mijnen werden gesloten en Recorde keerde terug naar Engeland.

Intussen stierf Edward VI aan tuberculose. Hij werd na een korte machtsstrijd opgevolgd door Mary I (een dochter van Henry VIII) die in 1554 met Filips II van Spanje trouwde ten einde de Rooms-Katholieke kerk (die vanaf 1534 was vervangen door de Anglicaanse kerk als staatskerk) weer in het zadel te helpen. 'Bloody Mary' deed in de jaren 1554 - 1557 meer dan 300 "ketters" verbranden. Recorde was meer een aanhanger van de Anglicaanse kerk. De graaf van Pembroke steunde Mary I die hem benoemde tot privé raadsheer. Toen Recorde de graaf van Pembroke dan ook in 1556 beschuldigde van wangedrag om zijn positie aan het hof te verbeteren, kwam hij dan ook in grote moeilijkheden. Pembroke klaagde hem aan wegens laster en Recorde werd uiteindelijk veroordeeld tot het betalen van aan dwangsom. Hij betaalde niet en draaide de gevangenis in waar hij in juli 1558 overleed.

 

 

 

Recorde's belangrijkste werk

Recorde was in feite de stichter van een Engelse wiskundige traditie en de eerste die de algebra introduceerde in Engeland.
Hij schreef veel eenvoudige leerboeken met als doel een complete serie wiskundeboeken te maken bestemd voor een basiscursus die voor iedereen die dat wilde toegankelijk was. Hij schreef dus al zijn werk in het Engels (en niet in het Latijn, de gangbare wetenschappelijke taal in die tijd) en probeerde heldere eenvoudige uitdrukkingen te gebruiken. Hij moest daarom veel woorden verzinnen voor begrippen die tot dan toe alleen in het Latijn of het Grieks bestonden.

Bij het schrijven van die leerboeken baseerde hij zich op bestaande kennis, maar was geen slaafs volger, maar een kritisch vertaler van de klassieke schrijvers.

In 1543 publiceerde hij "The Grounde of Artes" een succesvol boek over handelsrekenen. Daarin legde hij het principe van de Arabische cijfers uit alsmede het rekenen met natuurlijke getallen en hun verhoudingen. In 1552 kwam na diverse herdrukken een uitgebreide versie van het boek uit, waarin hij voor het eerst ook met rationale getallen rekende.

In 1551 schreef Recorde "Pathwaie to Knowledge" wat een verkorte versie van Euklides' "Elementen" bevatte in de vorm van een dialoog tussen een leerling en zijn leraar. Er stonden geen bewijzen in, maar Recorde legde wel uit waarom de stellingen juist waren en geeft veel voorbeelden niet alleen om te laten zien hoe het geleerde kon worden gebruikt, maar ook om te laten zien waarom het werd onderwezen.

In 1556 verscheen "The Castle of Knowledge", een inleiding tot de astronomie van Ptolemaios. Het ging daarom vooral over de bol. De heliocentrische theorie van Copernicus wordt er in genoemd, maar (hoewel wordt aangenomen dat hij die theorie voor waar hield) Recorde ging niet verder op deze theorie in.

In 1557 publiceerde Recorde "The Whetstone of Witte" (whiche is the seconde parte of Arithmeteke: containing the extraction of rootes; the cossike practise, with the rule of equation; and the workes of Surde Nombers) waarin hij voor het eerst het is-gelijk-teken '=' invoerde dat wij nu nog steeds gebruiken. Hij gebruikte twee parallelle lijnen omdat "geen twee dingen meer gelijk zijn". Het boek was een vervolg op "The Grounde of Artes" en behandelde worteltrekken, rekenen met wortels, en de theorie van het oplossen van vergelijkingen. In de uitgebreide titel van het boek slaat "cossike" op het Latijnse woord 'cosa' (ding) wat werd gebruikt voor de onbekende in een vergelijking, cossisten waren mensen die algebra beoefenden. Omdat "cos" ook Latijn is voor wetsteen om messen te slijpen is de titel enerzijds een verwijzing naar het scherpen van de geest, anderzijds een verwijzing naar het beoefenen van de algebra. Onder andere legde Recorde er het oplossen van kwadratische vergelijkingen in uit. Daarbij liet hij geen negatieve oplossingen toe, maar wel konden de coëfficiënten negatief zijn. Hij kende de som-en-product methode van het ontbinden in factoren.
Het boek werd opgedragen aan de "Muscovy Company" een vereniging van avontuurlijke handelslieden opgericht door de ontdekkingsreiziger Sebastian Cabot in 1555. Recorde was adviseur van die club op het gebied van navigatie.

Tenslotte dient te worden opgemerkt dat Recorde ook een boek over de medische wetenschap heeft geschreven: "The Urinal of Physick" uit 1547 over de praktische kanten van het verplegen van zieken.

 

 

 

---

Math4all